Met de ernst en de omvang van de grensoverschrijdende praktijken bij de publieke omroep in Hilversum verlangen we met weemoed terug naar die flagrante serie "The Office" (2005-2013), een soort comedyserie die de dagelijkse gang van zaken volgt op het kantoor van Dunder Mifflin Paper Company. In deze schijndocumentaire valt het personage Michael Scott op door ongepaste opmerkingen en grappen, wat zowel ongemak bij zijn medewerkers als bij de kijkers plaatsvervangende schaamte en helaas veel pijnlijke herkenbaarheid oproept. Deze fictie is echter kinderspel vergeleken met de giftige “Office-praktijken” die onverbloemd naar boven komen in het recent verschenen rapport van de commissie-Van Rijn.
Terug in het heden zien we de volgende trends:
- 2,6 miljoen Nederlandse werknemers ervaren ongewenst gedrag zoals treiteren, roddelen en kleineren op de werkvloer.
- Meer dan een kwart van alle werkenden in Nederland geeft aan slachtoffer te zijn geweest van pestgedrag door een collega.
- In één op de zes gevallen van pesten is zelfs een leidinggevende betrokken, volgens vakbond CNV (Bron: AD 24-01-2024).
Anno 2024 zijn deze giftige praktijken nog steeds de wrange werkelijkheid en heeft 1 op 4 vier weleens te maken gehad met een giftig werkklimaat. Tijd voor een team-check up en vier cruciale vragen om dit te hanteren met het noodzakelijke tegengif.
In wat voor team zit jij?
We zetten vier soorten teams op een rij. Bekijk zelf met voor team jij te maken hebt. Teamklimaat gaat vaak over veiligheid of sterk over energie. Er wordt al jaren onderzoek gedaan naar de energie van organisaties en teams in werkend Nederland. Er vallen vier verschillende teamzones te onderscheiden, die wij hebben omgedoopt tot vier verschillende soorten energiezones van teams.
Wat bedoelen wij eigenlijk met de term ‘energie’? Voor sommige ingewijden klinkt het misschien wollig, soft of esoterisch, maar het is onontbeerlijk om in leven te blijven. Energie is net zuurstof. Maar ook een soort water uit de kraan. We denken er nauwelijks over na, maar het is zo voelbaar. Energie draait om positief gedrag en beweging. Een veilige sfeer waarin iedereen zichzelf kan zijn en zich niet inhoudt of zich anders voordoet. Of, in meer of mindere mate, een gebrek daaraan. De andere dimensie is actie, de inzet en de bijdrage om teamprestaties te leveren.
Bovenstaande afbeelding illustreert de relatie tussen ervaren energie en de mate van actie, inzet en bijdrage van individuen binnen een team. De percentages geven de mate van ervaren psychologische veiligheid aan in die teamzones (Bron: “Van Sluimeren naar Sprankelen", Steijger E., Steijger S., Steijger V., A. Jansen van 't Land, 2024).
Deze vier teamzones bieden een kader om de invloed van psychologische veiligheid op teamprestaties te begrijpen. Hoe hoger het percentage psychologische veiligheid, hoe hoger de teamprestatie. Hier volgt een uitleg per zone:
#1. Sluimeren
Te herkennen aan lage of een gebrek aan energie en weinig actie. Er is geen of weinig bezieling, vertrouwen, gevoel van samen de schouders eronder zetten of het beste uit jezelf halen. Het is eerder futloosheid, passiviteit, afwachten of ‘uit staan’. In deze zone komen ook angstteams voor, zoals in The Office. Wordt in managementboeken ook wel de zombiezone genoemd. Code rood. Herkenbare uitspraken:
- “Ik moet nog twee jaar tot aan mijn pensioen”.
- “Het is maar werk”
- “SNIFO: Staat Niet In FunctieOmschrijving. Werk is als een SNIFO-puzzel - als het niet past, laat ik het gewoon vallen."
- "Ik ben niet langzaam; ik ben gewoon bezig met mijn pensioencountdown."
#2. Stressen
Te herkennen aan energie-uitbarstingen met negatieve sfeer. Veelal te hoge werkdruk, gejaagdheid, stress, angst. Zien we vaak terug in directieteams waar er veel druk op staat. Hier zien we vaker vormen van ontsporingsgedrag van managers of een dynamiek waar mensen elkaar niet laten uitpraten, waar knetterhoge werkdruk heerst of waar te snel conclusies worden genomen en het er niet constructief aan toe gaat. Deze stuiterballenenergie wordt ook wel als de hyperzone aangeduid. Code rood. Herkenbare uitspraken:
- "Ik heb genoeg te doen, mij niet bellen”
- “Hoe krijg ik dit nu weer geregeld?”
- “Vandaag is overleven gelijk aan koffie, deadlines, en af en toe stiekem een mini-siësta in de toiletruimte."
- "Mijn talent? Het circus van het dagelijks leven runnen met zoveel ballen in de lucht dat zelfs acrobaten onder de indruk zouden zijn.
#3. Sudderen
Op zichzelf is sudderen positieve energie. ‘Het vlees staat geduldig te garen.’ Alleen zijn de mensen hier weinig actief. Veel is gericht op meer van hetzelfde. Ook wel hangteams genoemd. Ze doen het werk op de automatische piloot en zetten niet die extra stap. Stabiliteit en gemoedsrust zijn leidend. Het gaat z’n gangetje, soms zelfs herkenbaar als regelrechte gezapigheid. Denk aan de klassieker Debiteuren Crediteuren. Vernieuwing is ver te zoeken, laat staan innovatie. Hier zitten teamleden vaak in de comfortzone, maar is er vaak sprake van schijnveiligheid. Code oranje: wees alert dus. Herkenbare uitspraken:
- "We doen het al jaren zo, waarom veranderen?"
- "Waarom moeilijk doen als het makkelijk kan?"
- "Ons motto: waarom vandaag doen wat we ook tot morgen kunnen uitstellen?"
- "In de hangzone zitten we zo diep in onze comfortzone dat het bijna een yoga-positie lijkt."
#4. Sprankelen
Frisdrank met flink de prik erop! Positieve energie en veel actie, vertrouwen, enthousiasme, optimisme, durf, levenslustigheid, stralen van plezier, schitteren, ja ‘shinen’ zelfs! Met de impact van een bruistablet. In deze sfeer zijn er ook dromen, doelen en hoge ambities. Verwar deze vorm van positiviteit dus niet met conformisme. Een hedendaags team is Studio Voetbal, een gezelschap van tegendenkers, dwarsdenkers en vrije geesten die een podium krijgen om de status quo uit te dagen. We zien dikwijls vaste tafelgasten Pierre van Hooijdonk en Rafael van der Vaart onderling veel felle discussies voeren zoals ‘De kracht van huidige Ajax-trainer John van ’t Schip of het ongelijk van Stein’.. Dat levert vaak nieuwswaardige TV op. Code groen. Wordt in vakboeken ook wel de zinzone genoemd. Inderdaad, ze hebben er hier ‘sin an’. Herkenbare uitspraken:
- "Niemand kan alles doen, maar iedereen kan iets doen."
- “Dit is nieuw voor het team, dus we hebben ieders input nodig”
- "Alleen ga je sneller, samen kom je verder."
- "Luisteren naar elkaar is als een soundtrack maken. Iedereen heeft zijn eigen deuntje, en als we ze samenvoegen, wordt het een hit voor het hele team!" 🎶
Wat levert het op?
Psychologische veiligheid is wat ons betreft een ontastbaar en vaag begrip. Wij pleiten voor het begrip ‘(positief of veilig) werkklimaat’. Een positief werkklimaat heeft klip en klaar een positieve impact op de prestaties van bedrijven en teams. Uit een studie van Harvard Business School bleek dat bedrijven die een veilig werkklimaat bevorderen gemiddeld 12% meer omzetgroei ten deel valt. En gezondheidszorgonderzoek wijst uit dat teams met een hoger niveau van (psychologische) veiligheid 30% minder medische fouten maakten. Kortom, de inzet is het streven naar teams of organisaties waar het ‘sprankelt’.
In een #MeToo-tijdperk met veel aandacht voor het aanpakken van grensoverschrijdend gedrag, hebben we het juiste medicijn nodig. Zodat we niet langer ‘sluimeren’ als we getuige zijn van misstanden en van binnen weten dat het verkeerd zit. Of ons gestrest voelen omdat het niet goed zit, maar wegkijken, met de ongewenste cultuur mee marcheren of ons in slaap laten sussen.
